ลักษณะคำประพันธ์

คำประพันธ์ในเรื่อง พระอภัยมณี เป็นกลอนสุภาพทั้งหมด ด้วยเป็นความถนัดอย่างพิเศษของกวีผู้นี้ ภาษาที่ใช้มีความเรียบง่ายตามแบบฉบับของสุนทรภู่ มีสัมผัสในไพเราะงดงามโดยตลอด ทำให้เป็นที่นิยมอ่านเรื่อยมาแม้ในปัจจุบัน

พระอภัยมณี ตามฉบับพิมพ์ของหอพระสมุด มีความยาวทั้งสิ้น 24,500 คำกลอนคิดเป็นจำนวนคำตามวจีวิภาคได้ 392,000 คำ นับเป็นหนังสือกลอนขนาดมหึมา มีโครงเรื่องย่อยๆ แทรกไปตลอดทาง คือจากเหตุการณ์หนึ่งนำไปสู่เหตุและผลอีกเหตุการณ์หนึ่ง ซึ่งเป็นลักษณะงานเขียนที่สามารถเขียนไปได้เรื่อยๆ อย่างไรก็ดีอาจนับเหตุการณ์สำคัญหรือไคลแมกซ์ของเรื่องได้ ในตอนทัพลังกากับทัพพระอภัยมณีรบกันจนถึงขั้นเด็ดขาด ต้องแหลกลาญกันไปข้างใดข้างหนึ่ง แต่สุนทรภู่ก็สามารถคลี่คลายไคลแมกซ์นี้ได้อย่างสวยงาม 

เรื่อง พระอภัยมณี แบ่งบทประพันธ์ไว้ทั้งสิ้น 64 ตอน มีชื่อตอนดังต่อไปนี้

พระอภัยมณีกับศรีสุวรรณเรียนวิชา นางผีเสื้อลักพระอภัยมณี ศรีสุวรรณเข้าเมืองรมจักร ศรีสุวรรณพบนางเกษรา ศรีสุวรรณเกี้ยวนางเกษรา ศรีสุวรรณรบท้าวอุเทน ศรีสุวรรณพยาบาลนางเกษรา อภิเษกศรีสุวรรณ พระอภัยมณีหนีนางผีเสื้อ พระอภัยมณีได้นางเงือก นางสุวรรณมาลีไปเที่ยวทะเล พระอภัยมณีพบนางสุวรรณมาลี พระอภัยมณีโดยสารเรือนางสุวรรณมาลี พระอภัยมณีเรือแตก สินสมุทรโดยสารเรือโจรสุหรั่ง สินสมุทรพบศรีสุวรรณ

ศรีสุวรรณกับสินสมุทรตามพระอภัยมณี พระอภัยมณีโดยสารเรืออุศเรน พระอภัยมณีพบศรีสุวรรณกับสินสมุทร สินสมุทรรบกับอุศเรน พระอภัยมณีเกี้ยวนางสุวรรณมาลี พระอภัยมณีครองเมืองผลึก พระอภัยมณีอภิเษกกับนางสุวรรณมาลี กำเนิดสุดสาคร สุดสาครเข้าเมืองการะเวก อุศเรนตีเมืองผลึก เจ้าละมานตีเมืองผลึก สุดสาครตามพระอภัยมณี ศึกเก้าทัพตีเมืองผลึก พระอภัยมณีตีเมืองใหม่ พระอภัยมณีพบนางละเวง ศรีสุวรรณอาสาตีด่านดงตาล

ย่องตอดสะกดทัพ นางละเวงคิดหย่าทัพ พระอภัยมณีติดท้ายรถ พระอภัยมณีทำผูกคอตายได้นางละเวง ศรีสุวรรณกับสินสมุทรถูกทำเสน่ห์ นางสุวรรณมาลีข้ามไปเมืองลังกา นางสุวรรณมาลีมีสารตัดพ้อ สุดสาครถูกเสน่ห์ นางสุวรรณมาลีหึงหน้าป้อม หัสไชยแก้เสน่ห์ นางเสาวคนธ์ยิงแก้ม กษัตริย์สามัคคี นางเสาวคนธ์ขุดโคตรเพชร พระอภัยมณีกลับเมือง อภิเษกสินสมุทร นางเสาวคนธ์หนี

นางเสาวคนธ์แปลงเป็นฤๅษี นางเสาวคนธ์ได้เมืองวาหุโลม สุดสาครตามนางเสาวคนธ์ พระอภัยมณีทำศพท้าวสุทัศน์ มังคลาครองเมืองลังกา มังคลาชิงโคตรเพชร มังคลาจับนางสุวรรณมาลีและท้าวทศวงศ์ หัสไชยตีด่านเมืองลังกา สุดสาครรบกับมังคลา นางละเวงช่วยนางสุวรรณมาลีและท้าวทศวงศ์ พระอภัยมณี ศรีสุวรรณไปเมืองลังกา พระอภัยมณีรบกับมังคลา สังฆราชบาทหลวงเผาเมืองลังกา พระอภัยมณีเข้าเมืองลังกา อภิเษกหัสไชย พระอภัยมณีออกบวช